««««««« کارنامه »»»»»»»

اقبال لاهوری و ادبیات کارگری

شرح حال اقبال لاهوری

محمد اقبال لاهوری کیست؟

محمد اقبال لاهوری (1938 -1877) شاعر و متفکر بزرگ مسلمان شبه قاره هند و پاکستان است . وی در سال 1256 شمسی در یک خانواده متدین در شهر سیالکوت ایالت پنجاب( هند)پاکستان به دنیا آمد. پدرش شیخ نور محمد ، با آنکه پیشه دوزندگی داشت ، اوقات خود را در مصاحبت اهل سلوک می گذراند و با شعر و ادب عرفانی آشنا بود و خصوصاً به  شیخ اکبر ، محی الدین ابن عربی ارادت تمام داشت و در خانه کتاب های " فصوص الحکم " و " فتوحات مکیه " را مطالعه می کرد. اقبال دوران کودکی و نوجوانی را در زادگاه خود « سیالکوت » گذراند. زبان های فارسی و عربی را در مدارس قدیمه آنجا و به روش سنتی فرا گرفت و با مقدمات علوم اسلامی و معارف قرآنی آشنا گردید؛ اقبال در 8 سالگی حافظ کل قرآن شد. سپس تحصیل در کالج را انتخاب کرد. کالج مدرسه ای به شیوه ی جدید بود که مبلغان مسیحی اسکاتلندی با نام" اسکاچ میشن" در سیالکوت تاسیس کرده بودند.اقبال ، اصول و مبادی علوم جدید را در این دبیرستان فرا گرفت.استاد وی " سید میر حسن " در تشویق وی به شعر و شاعری سهم عمده ای داشت و علاوه بر این ، با " داغ دهلوی " استاد شعر اردو در آن روزگار ، مکاتبه داشت و از راهنمایی های او بهره می گرفت.

اقبال در سال 1895 میلادی به لاهور رفت و در دانشکده دولتی آن شهر به ادامه تحصیل مشغول شد. در مدت 5 سالی که در این دانشکده بود، علاوه بر زبان های فارسی، عربی، با ادبیات انگلیسی و ادبیات جدید اروپایی نیز آشنایی کامل حاصل کرد و مقدمات فلسفه غرب را فرا گرفت. در دوره فوق لیسانس ، علاوه بر تحصیل فلسفه که موضوع اصلی کار او بود، به مطالعه اصول علم اقتصاد و حقوق نیز اشتغال داشت. استاد او در فلسفه ، سر توماس آرنولد دانشمند شرق شناس مشهور بود که در طول این دوران به شاگرد خود دلبستگی خاصی یافته بود. راهنمایی ها و تعلیمات او نیز در پرورش استعدادهای ذهنی و فکری اقبال تأثیر بسیار داشت.اقبال پس از کسب رتبه ی اول دوره فوق لیسانس از دانشگاه پنجاب لاهور، در همین دانشگاه در رشته‌های تاریخ، فلسفه و علوم به تدریس پرداخت . وی در علم اقتصاد نیز حرفی برای گفتن داشت، تا جایی که در سال 1901 میلادی کتاب علم الاقتصاد را در همین زمینه به زبان اردو تألیف کرد.

اقبال در 1905 م. به اروپا سفر کرد. و سه  سال در انگلستان و آلمان به تحصیل حقوق و فلسفه جدید و تحقیق در حکمت ایرانی و اسلامی و تفحص در تاریخ فکر و تمدن غرب مشغول بود. وی در این مدت با استادانی چون مک تگارت فیلسوف و هگل شناس انگلیسی، وایتهد، ادوارد براون و نیکلسن ارتباط نزدیک داشت و با افکار ­کسانی چون کانت ، هگل ، نیچه و برگسن آشنا شد. تاثیر نیچه و برگسن در فکر اقبال ، بسیار عمیق و سازنده بود و بعدها در ساختار فکر و فلسفه او و نیز در تصوراتش درباره حیات ، انسان و جهان برجای ماند. وی از دوران نوجوانی با شعر و ادب اروپا اُنس داشت و در این دوران بیش از همه به آثار گوته و ورد زوردث توجه یافته بود. اقبال کتاب سیر فلسفه در ایران را در همین دوران به نگارش درآورد.

 پس از بازگشت به وطن در سال 1908 میلادی به سمت رئیس بخش فلسفه دانشکده دولتی لاهور انتخاب گردید وعلاوه بر تدریس، اجازه وکالت را نیز به دست آورد و پس از چندی، فقط شغل وکالت را برگزید و از تدریس دست کشید.

اقبال در بازگشت از کنفرانسی در لندن از اسپانیا ، ازمسجد قرطبه دیدار کرد و در منظومه‌ای به توصیف آن پرداخت. سفری نیز به افغانستان داشت و مزار حکیم سنایی را زیارت نمود و در سال 1933 از دانشگاه پنجاب دکترای افتخاری دریافت کرد.

فعالیت‌های سیاسی

اقبال در دوران جنگ جهانی اول در جنبش خلیفه که جنبشی اسلامی بر ضد استعمار بریتانیا بود، عضویت داشت. وی با محمد علی جناح و مولانا محمد علی همکاری نزدیک داشت. وی در سال

1920 در مجلس ملی هندوستان حضور داشت اما از آنجا که گمان می‌کرد در این مجلس اکثریت با هندوها است پس از انتخابات 1926 وارد شورای قانونگذاری پنجاب شد که شورایی اسلامی بود و در لاهور قرار داشت. در این شورا وی از پیش‌نویس قانون اساسی که محمد علی جناح برای احقاق حقوق مسلمانان نوشته بود حمایت کرد. اقبال در 1930 به عنوان رئیس اتحادیه مسلمانان در الله آباد و سپس در 1932 در لاهور انتخاب شد. اقبال در اولین مؤتمر اسلامی فلسطین در بیت المقدس، نمایندگی مردم مسلمان شبه قاره را بر عهده داشت.

سرانجام علامه اقبال لاهوری به دنبال تنگی نفس و ضعف قلبی در سال 1317 دارفانی را وداع گفت.مزار اقبال لاهوری که در جنوب شرقی مسجد لاهور موقعیت دارد، بسیار ساده و بی آلایش است و سنگ مزار مرمرین او در داخل اتاقی است که طول آن هشت متر و عرض آن چهار متر است.

بر روی سنگ مزار اقبال لاهوری این بیت به چشم می‌خورد:

آسودگی به گوشه هستی ندیده‌ایم

جان داده‌ایم و کُنج مزاری خریده‌ایم

اشعاری از اقبال بر روی سنگ‌های مرمر دیوار بیرونی مزار او نیز به چشم خورد:

بیا تا کار این امت بسازیم

قمار زندگی مردانه سازیم

چنان نالیم اندر مسجد شهر

که دل در سینه ملا گذاریم

اشعار و نوشته های اقبال لاهوری:

 آثار: نوشته های اقبال را می توان به چند گروه تقسیم کرد :

 الف- به نثر اردو :

 1- علم الاقتصاد

 2- تاریخ تصوف

 3- انوار اقبال

 4- گفتار اقبال

 5- اقبال نامه( مجموعه مکاتیب اقبال)

 6- خطوط اقبال

 7- مقالات اقبال

 8- روح مکاتیب اقبال

 ب- به نظم اردو:

 1- بانگ درا، مجموعه اشعار متفرقه او است.

 2- بال جبرئیل

 3- ضرب کلیم، مجموعه اشعار

 4- ارمغان حجاز

 ج- به نظم فارسی:

 1- اسرار خودی

 2- رموز بی خودی

 3- پیام مشرق

 4- جاوید نامه

 6- مثنوی مسافر                                                           

 7- پس چه باید کرد ای اقوام شرق؟

 د- به انگلیسی:

 1- " رشد ما بعدالطبیعه در ایران" این کتاب رساله دکتری اقبال در دانگشاه مونیخ بوده و سیری است در جریانهای فکری و فلسفی در ایران تا دوره های جدید، این اثر در 1349 ش به قلم امیر حسین آریان پور با عنوان سیر فلسفه در ایران ترجمه شده است.

 2- شش گفتار درباره بازسازی تفکر دینی در اسلام

 3- تفکرات پراکنده، به کوشش جاوید اقبال

 4- مباحثات اقبال

 5-نامه های اقبال به عطیه بیگم

 6- نامه ها و نوشته های اقبال، به کوشش بشیر احمد دار.

 7- نامه های اقبال ، به کوشش بشیر احمد دار

 8- نامه های اقبال به جناح، با پیشگفتاری به قلم محمد علی جناح

 9-یاداشت های اقبال، گردآورده ی رحیم بخش شاهین.

 10-سخنرانی ها، نوشته ها و بیانات اقبال ، به کوشش لطیف احمد شروانی

 11- اندیشه ها و تاملات اقبال ، به کوشش سید عبدالواحد ( لاهور، 1964م.)

دیوان اقبال (به زبان اردو) بانگ درا، بال جبرئیل، ضرب کلیم.

 در بخش بعدی اشعار کارگری اقبال لاهوری را پی گیری فرمایید...

کلمات کلیدی :