بسیج و فرهنگ کارآفرینی
نقش فرهنگ و تفکر بسیجی در بهبود و توسعه فرهنگ کارآفرینی
کارآفرینی موتور تحول و توسعه فرهنگ و جامعه است و رشد و فراگیری این پدیده می تواند به تحول و دگرگونی بنیادین در اقتصاد ملی منجر شود و فرهنگ و تفکر بسیجی، فرهنگی است سرشار از باورها و ارزش هایی که می تواند این موتور را با ظرفیتی مضاعف به فعالیت درآورده و همچون گذشته کلید طلایی حل مشکلات در عرصه های مختلف از جمله بهبود فضای کسب و کار و توسعه کارآفرینی در کشور باشد. رمز این توانمندی را می توان در هم آمیختگی فرهنگ بسیجی با ارزش های اسلامی جست وجو نمود، زیرا در فرهنگ و تفکر بسیجی، کار و تلاش برای جلب رضایت الهی، همواره در اولویت قرار داشته و نوعی عبادت تلقی می شود، همانگونه که مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در سخنرانی اخیرشان در جمع کارآفرینان کشور، کار آفرینی را نوعی عبادت و ارزش آفرینی خواندند .
علاوه بر این فرهنگ بسیجی متأثر از شرایطی است که بسیج را قادر ساخت تا با بهره گیری از ظرفیت ها و استعدادهای متنوع مردمی، نه تنها تداوم چرخه اقتصاد کشور در طول هشت سال دفاع مقدس را ممکن سازد، بلکه با نبوغ و خلاقیت فراوان که یکی از ویژگی های اصلی افراد کارآفرین محسوب می گردد، زمینه تولید بسیاری از محصولات مورد نیاز کشور به خصوص در زمینه های دفاعی را با کمترین هزینه و در سخت ترین شرایط اقتصادی فراهم نماید، اما فرهنگ بسیجی دارای چه خصوصیاتی است که می تواند در تسریع این فرآیند مؤثر واقع شود.
آیات و روایات اسلامی حاوی آموزه هایی است که همواره انسان را به کار و تلاش و پرهیز از سستی و تنبلی دعوت و همت گماشتن برای کسب روزی حلال را نوعی عبادت معرفی می کند، بنابراین از دیدگاه اسلام، کارآفرینی را می توان فرآیند استفاده از نعمات الهی برای تولید ثروت در جهت رفاه و آسایش جامعه دانست و به عبارت دیگر کارآفرینی مسیری است برای رسیدن به آرمان رشد اقتصادی و رفاه جامعه با اتکاء به ارزش هایی که با معنویت و باورهای دینی و اعتقادی درهم آمیخته است.
به این ترتیب کارآفرینی در فرهنگ و تفکر بسیجی دارای مفاهیمی به شرح ذیل خواهد بود.
جهاد در راه خدا :
در تعالیم اسلامی کار و تلاش در ردیف جهاد در راه خدا قرار گرفته و احادیث و روایات مختلفی در این زمینه بیان شده است.
پیامبر اسلام(ص) در این رابطه می فرمایند «هرکس از راه حلال برای استغنای خود و خانواده اش تلاش کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است و هرکس آبرومندانه در پی حلال دنیا تلاش نماید، در مرتبه شهدا خواهد بود.»
حضرت علی(ع) نیز می فرمایند: «درآمدن شما صبحگاهان برای جهاد در راه خدا، از درآمدن آنکس که برای تأمین خانواده خود تلاش می کند برتر نیست.»
در تفکر و فرهنگ بسیجی نیز، کار و تلاش نه تنها به عنوان منبعی برای تأمین نیاز خانواده مطرح است، بلکه با نگاهی عمیق و فراگیر، نتایج کار او آحاد جامعه را نیز شامل می گردد و به همین دلیل است که بخش عمده خلاقیت و نوآوری در چرخه فعالیت های اقتصادی و بویژه در زنجیره تولید و صنعت، با اتکا به فرهنگ و تفکر بسیجی صورت می گیرد.
کارآفرینی راه تقرب الهی:
رسول گرامی اسلام (ص) می فرمایند: «پاکیزه ترین دستاورد مسلمان، کاریست که در راه خدا انجام دهد» و به همین دلیل است که در فرهنگ و تفکر بسیجی، کار شایسته و بایسته وسیله سعادت و آسایش و سرمایه عزت نفس و خود باوری تلقی می شود، به عبارت دیگر نهادینه سازی نگاه معنوی به کار و تلاش می تواند در توسعه و تقویت فضای کسب و کار مؤثر واقع شود و این نکته دیگری است که مطمئناً از طریق گسترش و ترویح این فرهنگ تعمیم خواهد یافت، زیرا هرگاه افراد جامعه کارو تلاش را ادای تکلیف و راهی برای نزدیک شدن به خدا بدانند، از هیچ تلاشی برای انجام بهتر و دقیق تر آن فروگذار نمی کنندکار و کارآفرینی تبلور عملکرد انبیاء و ائمه اطهار(ع)بررسی سیره انبیا و ائمه (ع) گویای آن است که کار و تلاش از ویژگی های ناگسستنی آنان به شمار می رود و نمونه بارز آن را می توان در تلاش های حضرت علی(ع) برای رونق کشاورزی، حفر چاه های آب، توسعه نخلستان ها و حتی توسعه و بهسازی راه ها مشاهده کرد و هر یک از پیامبران الهی از جمله حضرت داود و حضرت سلیمان و یا حتی ذوالقرنین که قرآن نیز از آنان به عنوان کارآفرین نام برده نیز متناسب با اقتضائات زمان خود و با روش های مختلف از جمله تجارت، ماهیگیری، نجاری و حتی چوپانی براین موضوع تأکید داشته اند.
فرهنگ و تفکر بسیجی نیز متأثر از همین سیره است که خود را در هر زمان متناسب با شرایط و نیاز روز جامعه تطبیق داده و عمل می نماید، همچنان که در طول حیات طیبه انقلاب اسلامی، نیروهای مذکور متناسب با شرایط در ابتدای انقلاب اسلامی در قالب نیروهای حفاضتی و امنیتی، در زمان جنگ در قالب نیروهای رزمنده و پشتیبان جنگ و پس از دفاع مقدس در قالب پیکارگران عرصه سازندگی و هم اکنون با گسترش دامنه فعالیت های خود در عرصه های علمی و فرهنگی، تلاش مضاعفی را شکل داده اند.
کار آفرینی راهی برای خودکفایی و حفظ استقلال:
در حدیثی دیگر از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: «اگر انسان ریسمانی بگیرد، پشته ای از هیزم را بر دوش کشد و آن را بفروشد و از این رهگذر نیازهای زندگی خود را تأمین نماید، بسی بهتر از این است که از دیگران درخواست کمک کند» و این موضوع مؤلفه دیگری است که ترویج و نهادینه سازی آن نه تنها می تواند تأمین معاش افراد را به همراه داشته باشد، بلکه در ایجاد اشتغال برای دیگران نیز مؤثر واقع خواهد شد، همانگونه که بسیاری از بسیجیان دوران دفاع مقدس پس از فراغت از جنگ تحمیلی با پرداختن به کسب علم و دانش و یا ورود به عرصه فعالیت هایی مانند کشاورزی و صنعت، زمینه های رشد محیط کسب و کار را فراهم نمودند.
فرار از کار و تلاش مانع دوری از رحمت الهی:
در آموزه های اسلامی همواره تنبلی و سستی مورد نکوهش قرار گرفته و مسلمانان را از گره زدن معیشت خود به دیگران بر حذر داشته و از آنان خواسته تا برای تأمین نیازهای زندگی، با عزت نفس و دوراندیشی لازم، بر توان و ظرفیت های خود اتکا کنند. در این رابطه پیامبر اسلام (ص) می فرمایند «کسی که بار زندگی خود را بر دوش دیگران بگذارد از رحمت الهی به دور است» چرا که رسوخ چنین فرهنگی در جامعه، برای افراد فقر و نابسامانی به همراه می آورد، حضرت علی(ع) نیز می فرمایند: «فرد و جامعه ای که نتواند از کار و تلاش خود، حیات اقتصادی و اجتماعی خویش را سامان دهد، سرانجام پذیرای تهیدستی و فقر و نابسامانی خواهد شد» و این بدان معنی است که در فرهنگ و تفکر بسیجی نباید و نمی توان بار زندگی خود را بر دوش دیگران گذاشت و این تعبیری دیگر است از فرمایش امام صادق(ع) که فرمودند: «الکسل یضر الدین و الدنیا - تنبلی به دین و دنیای انسان آسیب می رساند.»
بنابراین در فرهنگ و تفکر بسیجی نه تنها سستی و تنبلی باعث دوری از رحمت الهی است، بلکه باعث فساد و تباهی و در نهایت هلاکت انسان ها می شود و بر همین اساس بود که رزمندگان اسلام در زمان جنگ و در خط مقدم جبهه نیز از تمام فرصت ها برای ظرفیت سازی و ارتقای مادی و معنوی خود و اطرافیانشان بهره می برند.
ایده پردازی و طراحی تجهیزات و امکانات فنی، مهندسی و جنگی و همچنین ادامه تحصیل، نویسندگی، مطالعه و تحقیق، نیایش و عبادت برای خودسازی و یا ورزش در اوقات فراغت و یا حتی فعالیت هایی مانند: پرورش و تولید انواع سبزیجات در محل های استقرار برای مصرف روزانه، ساخت انواع کاردستی با استفاده از امکانات موجود، مصادیق بارزی است از فعالیت های بسیجیان در دوران دفاع مقدس و این تلاش تا جایی گسترش می یابد که سایر عرصه های علم را نیز در بر می گیرد.
حاصل تلاش رزمندگان در این دوران، به قدری فراوان و اثرگذار بوده که هم اکنون مبنای توسعه علمی و کسب دستاوردهای جدید در بخش های مختلف مهندسی، پزشکی، نظامی، الکترونیکی و سایر بخش های مختلف صنعتی و به خصوص نظامی قرار گرفته است.
کارآفرینی در جهت منافع و مصالح جامعه:
بسیجی نه تنها به عنوان یک تکلیف الهی کار را برای رضای خدا انجام می دهد، بلکه در این مسیر در کنار منافع خود به منافع آحاد جامعه نیز می اندیشد و این نکته راز دیگری است که علاوه بر جلب رضایت و عنایت الهی، مقبولیت او در کارهایش را تضمین می نماید.
رسول گرامی اسلام در این رابطه نیز می فرمایند: «دوست داشتنی ترین اعمال نزد خدا شادی رساندن به مؤمن، برطرف کردن گرسنگی او و دور ساختن غم واندوه وی می باشد» و در حدیث دیگری از آن حضرت (ص) نقل است که فرمودند: «محبوب ترین فرد نزد خدا کسی است که برای مردم مفیدترین باشد.»
کارآفرینی و مصرف بهینه منابع و امکانات:
در آموزه های اسلامی ضمن ترغیب افراد جامعه به استفاده از نعمات و برکات الهی، پیوسته بر لزوم استفاده صحیح از منابع و امکانات و اجتناب از اسراف و تبذیر تأکید شده و علاوه بر آن بر ضرورت پاک و طیب بودن سرمایه و تأثیر آن در برکت و افزایش نتیجه کار نیز اصرار شده است.
در واقع اسلام ضمن تاکید بر پرهیز از ورود مال حرام به سرمایه های مورد استفاده برای تأمین معاش و هشدار برای پرهیز از ربا و رباخواری، تلاش نموده تا با هدایت صحیح امکانات موجود از طریق تعیین اموری مانند خمس و زکات، از فرآیند کسب و کار حمایت و جریان کار و کارآفرینی را در سطح جامعه تسریع، تسهیل و متعادل سازد و این نکته دیگری است که در فرهنگ بسیجی از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار و عملاً در توسعه بازار کسب و کار مؤثر واقع شده است.
نقش مدیریت بسیجی در توسعه کارآفرینی :
نحوه فرماندهی و مدیریت در طول 8 سال دفاع مقدس و چالش های پس از آن، راهکار دیگری است که می تواند به عنوان الگویی مناسب، فرصت های لازم برای رفع بحران اشتغال در کشور را تا حدود زیادی برطرف نماید، اما بدیهی است که رمز موفقیت فرماندهان و مدیران بسیجی به خصوص در دوران مقدس را باید در فرهنگ بسیجی جست وجو نمود و این بدان معناست که نظام مدیریتی کشور به خصوص در بخش دولتی نیازمند بازنگری و بهینه سازی با اتکا به فرهنگ و تفکر بسیجی است، فرهنگی که با ایجاد روابطی کاملاً دوستانه و برادرانه، فاصله بین مدیر و زیردست را به حداقل رساند و فضایی را بر روابط بین آنها حاکم ساخت که هریک با عنایت به ارزش های اسلامی، موفقیت و شکست خود را در موفقیت و شکست دیگری جست وجو می نمود، وضعیتی که هریک خود را با تمام وجود در شادی و غم و مصائب و مشکلات دیگری شریک می دانستند و تمام تلاش خود را معطوف کمک به دیگران می نمود.
سایر ویژگی های مؤثر فرهنگ و تفکر بسیجی در کارآفرینی:
پرهیز از تجمل گرایی، عدم تبعیض و عدالت در توزیع منابع و امکانات، زمان شناسی در کار و فعالیت، پشتکار و استواری، سودرسانی به دیگران، صداقت، خلاقیت و کسب دانش و مهارت کاربردی، نظم و انضباط دقیق، همت بلند و یا برنامه ریزی متناسب با شرایط روز که مصداق آن در بخش نظامی را می توان در پیروزی بر دشمنان در عرصه های مختلف و یا در طراحی و تولید انواع سلاح و تجهیزات مدرن و پیشرفته به خوبی مشاهده کرد، از دیگر ویژگی های فرهنگ بسیجی است که موفقیت رزمندگان و بسیجیان در کسب دستاوردهای جدید را تسهیل نموده و ترویج و تعمیم آن در شرایط کنونی نیز می تواند توسعه محیط کسب و کار را تضمین نماید.
برخی از مصادیق کارآفرینی بسیجیان
برخی از مصایق کارآفرینی رزمندگان اسلام پس از دوران دفاع مقدس:
مرور جریان جنگ تحمیلی و اقدامات رزمندگان در این دوران، اوج رشد و شکوفایی استعدادها برای مقابله با تحریم ها و تأمین نیازهای کشور به شمار می رود، زیرا طی این مدت تمامی ارکان و اجزای دولت و ملت به صورت همزمان و هماهنگ با هم، آنچنان در مسیر تأمین نیازهای مناطق عملیاتی گام بر می داشتند که مجموعه کشور به یک کارگاه بزرگ برای تأمین و تولید نیازهای جنگ تبدیل شده بود. کار تا جایی پیش رفت که علاوه بر کارخانجات دولتی، بسیاری از کارگاه های کوچک صنعتی در بخش خصوصی نیز به تولید محصولات نظامی مانند ساخت گلوله خمپاره و توپ اشتغال داشتند و این روشی بود فراگیر که تقریباً تمامی بخش های کشور در ابعاد و موضوعات مختلف را به خود مشغول و ضمن کارآفرینی و ایجاد فرصت برای حفظ حیات چرخه اقتصادی کشور به خصوص در بخش صنعت، از افزایش نرخ بیکاری نیز جلوگیری می کرد.
در همین مدت مدیریت دفاعی کشور موفق شد با کمک دستگاه های مختلف دولتی و مردمی، با ابتکار عمل و طراحی و خلق ایده های جدید، طرح های بزرگی از جمله ساخت انواع پل های شناور و ثابت، انواع شناورهای دریایی، انواع سلاح و مهمات و انواع تجهیزات مقابله با جنگ های ش. م. ه را در دستور کار خود قرار داده و یا با ایجاد تغییر در خودروهایی مانند تویوتا که در بیش از 50 مدل با کاربری های متفاوت در موضوعاتی مانند: انواع ماشین های رفع آلودگی، جرثقیل، سوخت رسانی، آبرسانی، آمبولانس، لانچر پهباد، تویوتای شنی دار برای حرکت در مناطق رملی، رادار متحرک، خودروی مخابراتی، خودروی تیربار سنگین، خودروی خمپاره انداز و سایر موارد مشابه، بخش عمده ای از نیازهای جنگ را تأمین نماید.
مقاوم سازی انواع ماشین آلات مهندسی با کاربری مهندسی رزمی، ساخت اولین سری هواپیماهای بدون سرنشین، طراحی و ساخت انواع تجهیزات مقابله با جنگ های ش. م. ه، طراحی انواع استحکامات مهندسی، ساخت و طراحی سایر ملزومات و تجهیزات غیرنظامی در مقیاس های بسیار بزرگ مانند طراحی و ساخت پمپ های آب، ساخت انواع شناورهای ثابت و یا توسعه فعالیتهای پزشکی رزمی با روش های ابداعی و جدید و امثال آن، نمونه های شاخصی از مصادیق کارآفرینی در زمان جنگ به شمار می روند که هم اکنون نیز می تواند با مدیریت صحیح منابع و امکانات موجود، مجدداً در سایر بخش ها نمود عینی یافته و منجر به توسعه کارآفرینی در کشور گردد.
ب- برخی از مصادیق کارآفرینی بسیجیان پس از جنگ تحمیلی:
1- اردوهای جهادی بسیج: اردوهای جهادی بسیج که هرساله با حضور اقشار و طیف های مختلف بسیج بویژه دانشجویان و دانش آموزان برگزار می شود، نه تنها تلاشی مؤثر در جهت خودسازی و خودباوری جوانان محسوب می شود، بلکه توانسته است با کمترین هزینه، زمینه های کسب تجربه برای کارآفرینی را فراهم و علاوه بر آن بخش قابل توجهی از مشکلات خرد و ریز مناطق محروم را برطرف نماید.
2- فعالیت های سازندگی سپاه: رزمندگان اسلام، بعد از فراغت از جنگ تحمیلی توانسته اند با استفاده بهینه از امکانات موجود، شرایط مناسبی را در جهت اجرای پروژه های بزرگ و ملی فراهم و ضمن کارآفرینی و ایجاد اشتغال برای هزاران نفر از نیروهای مردمی، گام های مثبتی را برای توسعه همه جانبه کشور بردارند.
اقدامات بسیج و سپاه در این زمینه نه تنها باعث بروز، ظهور و شکوفایی استعدادهای نهفته در بخش عمران و صنعت شده است، بلکه در سایر بخش ها مانند کشاورزی نیز موفقیت های مضاعفی را به همراه داشته است که بارزترین آنها طرح احیاء (تسطیح، تجهیز و آماده سازی) زمین های موات در مقیاس های بسیار بزرگ و یکپارچه در مناطق محروم و دور افتاده برای کشاورزی و تحویل آن به ایثارگران در قالب تعاونی های کشاورزی ایثارگران بوده است.
در این طرح ها؛ علاوه بر کارآفرینی مستقیم و غیرمستقیم برای هزاران نفر از نیروهای بومی و ایثارگر کشور، نتایج دیگری نیز در بخش های مختلف از جمله: محرومیت زدایی، ایجاد امنیت، توسعه و آبادانی نقاط دور افتاده، توسعه فرهنگی و سایر موارد مشابه عاید کشور شده است.
3- اقدامات محرومیت زدایی بسیج و سپاه: بخش های مختلف سپاه از جمله قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا (ص) هم اکنون توانسته اند با استفاده از منابع موجود دولتی و استفاده بهینه از نیروی انسانی و امکانات موجود و استفاده از توانمندی های افراد بومی، ضمن ایجاد اشتغال موقت برای مردم، بخش قابل توجهی از نیازهای ضروری مناطق محروم اطراف پروژه های مربوطه را مرتفع کنند.
4- تشکیل تعاونی های تولیدی و خدماتی: گروه های زیادی از اعضای بسیج، پس از جنگ تحمیلی در قالب تعاونی های مردمی در زمینه های مختلف کشاورزی، ایجاد بنگاه های زودبازده صنعتی و یا مؤسسات و شرکت های خدماتی و در سال های اخیر در زمینه های خدمات الکترونیک، خدمات امنیتی، خدمات علمی و مطالعاتی و مشاوره ای اقدام و موفقیت های زیادی را کسب نموده اند. این موضوع با توجه به توصیه ها و تأکید ات مقام معظم رهبری(مدظله العالی) مبنی بر ضرورت سرعت بخشیدن به حرکت پر شتاب توسعه علمی کشور، می تواند در زمینه ایجاد و توسعه مراکز خصوصی خدمات علمی، مطالعاتی، تحقیقاتی و مشاوره ای در بخش های مختلف گسترش یافته و بار مسئولیت بخش های زیادی از دولت را بردوش گرفته و ضمن پشتیبانی از بخش خصوصی، در تولید ایده های جدید و خلق و تجاری سازی ابداعات، اختراعات، نوآوری ها و در مجموع، توسعه علمی کشور مؤثر واقع شود.
5- موسسات خدماتی بسیج: یکی دیگر از ابزارهای موجود بسیج برای مشارکت در بحث کارآفرینی و توسعه محیط کسب و کار در کشور، استفاده بهینه از موسسات موجودی است که با جهت دهی به عملکرد آنها می توان گام های بلندی را در مسیر کارآفرینی و ایجاد اشتغال برداشت.
به عنوان مثال: هدایت سرمایه های بانک مهر یا بانک انصار به سوی سرمایه گذاری در کارهای مولد و یا هدایت ظرفیت های مؤسسه خدمات علمی و آموزشی رزمندگان اسلام برای شکوفایی خلاقیت ها، پرورش کار آفرینان و توسعه علمی کشور و یا حتی استفاده از ظرفیت های موجود در اقشار سازمان بسیج برای توسعه تشکل های مردم نهاد به منظور ارائه خدمات در بحران ها و یا ایجاد بنگاه ها و مؤسسات و تعاونی های مردمی در زمینه مقاوم سازی اماکن و تأسیسات، حفاظت و حراست از مراکز حیاتی، حساس و مهم، ارائه خدمات مشاوره ای در زمینه طرح های پدافند غیر عامل و سایر عرصه های امنیتی، دفاعی و امدادی از جمله اقداماتی است که بسیج می تواند در اجرای آنها با دستگاه های ذی ربط مشارکت نماید .
برگرفته از وبسایت سازمان بسیج مستضعفین www.basij.ir
کلمات کلیدی :
» نظر