ارزش کار و کارگر در اسلام

از هنگامی که آدمی بر کره زمین پدید آمد، برای رفع نیازهای خود نیازمند کوشش بود. زندگی انسان بر محور کار می‌گردد و کار، تلاش انسان جهت حصول به هدف معین است. کلید گشایش هر استعدادی در درون  انسان کار است. کار بزرگ‌ترین و شاید زیربنایی‌ترین بخش زندگی انسانی است. چرا که از کار می‌توان به جوهره درونی افراد  پی برد و وقتی این جوهره‌های  درونی‌ آشکار شوند  و استعدادهای بالقوه به منصه ظهور  برسند می‌توان به وجود جامعه‌ای پویا امیدوار بود.

مکاتب کوناگون بشری دیدگاه‌های مختلفی درباره کار داشته‌اند. در اندیشه یونان  باستان از آنجا که کار به بردگان اختصاص داشت فعالیتی تحقیرآمیز و پست شمرده می‌شد و این دیدگاه در آثار فلاسفه یونان نیز وجود دارد. بتدریج در قرون وسطا وحاکمیت کلیسا بر اروپا تشویق به انجام کار برای کسب درآمد به وجود آمد. با گذشت زمان در دوران رنسانس و شکل‌گیری عقاید جدید درباره‌ انسان و دین و دنیا‌، کار جایگاه و اصالت ‌خاصی یافت. در جهان‌بینی اسلامی‌، کار مفهوم ویژه‌ای ‌دارد و آثار آن تمام‌ صحنه هستی را می‌گیرد  و دنیا و آخرت‌ را به هم گره می‌زند‌.

 در فرهنگ غنی اسلامی ما، سلوک الهی دارای دو بخش است: بخش مادی و بخش معنوی، بخش مادیش کار است و بخش معنویش نماز، و از اینجا می‌توان به اهمیت کار در جامعه اسلامی پی برد.

 کارگر  از نظر قانون کار، کسی است که به هر عنوان در مقابل  دریافت حق‌السعی،  اعم از  مزد، حقوق، سهم سود و سایر  مزایا به درخواست کارفرما  کار می‌کند. طبقه کارگر یک طبقه اجتماعی است و از افرادی تشکیل می‌شود که در مشاغلی  کار می‌کنند که نیاز به قدرت بدنی و کار  دستی دارد. کارگر از دیدگاه اسلام  بسیار محترم  و ارزشمند است. کارگران  شریف‌ترین انسان های اجتماع هستند،  بطوری که رسول  گرامی اسلام(ص) و امیرالمؤمنین ‌علی(ع)  و سایر امامان معصوم(ع) از کار کردن‌ به عنوان  عملی دنیوی  و اخروی که دارای  اجر و ثواب بسیار است یاد نموده و نسبت به آن توصیه‌های بسیار  شده کرده‌اند. در این آموزه‌ها، به کارگری که برای اداره زندگی خانواده‌اش  سعی و تلاش می‌کند عنوان  «جهاد کننده  در راه خدا اطلاق شده است.»  امامان و پیشوایان دین(ع) در سخن و در عمل به مسئله کار و اشتغال تأکید داشته و از بیکاری به شدت  دوری کرده‌اند. در روایات آمده است کسی که به کار و تلاش مشغول است، از کسی که کار را رها کرده و به عبادت خدا مشغول است اجر و پاداشی فزون‌تر دارد. و نیز در روایات است که دعای بیکار  هر چند عابد  باشد مستجاب نمی‌شود. همچنین  در خبر آمده است که پیامبر اکرم(ص) کارهای خانه را انجام می‌داد و در احادیث ذکر شده است که امام صادق(ع) فرمود:  هر آنکس که جامه خود را بدوزد و نعلینش را وصله زند وکالای مورد نیاز خانه را خود حمل کند از تکبر ایمن باشد. در مکتب اسلام دستورهای متعددی وارد شده که از مجموع آنها می‌توان به دیدگاه ارزشی اسلام درباره کار پی برد:

1- محبوب بودن و قداست شغل

انجام کار، مطلوب خداوند است و همچون عبادت و جهاد در راه خدا مقدس است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: عبادت هفتاد پاره است و برترین آن، طلب روزی حلال است. مقام معظم رهبری در خصوص قداست شغل می‌فرماید: تقدس کار و تکریم کارگر باید در راس برنامه‌ها باشدو در منطق اسلام، کار، عمل صالح و عبادت است که این، جایگاه و ارزش کارگر را در نظام اسلامی نشان می دهد.

2- منفور بودن بیکاری

در مکتب اسلام ‌بیکاری و نیازمند دیگران بودن امری ناپسند‌ شمرده شده است. امام صادق(ع) می‌فرماید: خداوند  متعال بیکاری را دشمن انسان می‌داند.

3- وجوب کسب معیشت

از واجبات مسلم بر هر فرد مؤمن لزوم انجام کار برای تأمین زندگی خود و خانواده  است. پیامبر  اکرم(ص) می فرماید: استفاده از صدقه و زکات  برای شخص بی نیاز ، نیرومند ، سالم، صاحب مهارت و توانایی جایز نیست.

4- وظیفه اجتماعی انسان  و خدمت رسانی  به جامعه: مسئولیت  اجتماعی  شخص  مؤمن، رفع نیازهای جامعه  در حد توان است. بر آوردن  نیازهای جامعه واجب کفایی است و شخص باید در برآوردن آن بکوشد.

5- رشد عقلانی

کار، وسیله کسب تجربه انسان است و بر رشد عقلانی  و اجتماعی او می‌افزاید. امام صادق(ع) می‌فرماید: «‌التجارت تزید فی العقل‌، تجارت  عقل را رشد می‌دهد.

6- کسب آرامش  روحی

 انسان با کسب درآمد از نظر  روحی آرامش می‌یابد. زیرا فرد نیازمند از نظر روحی در اضطراب و نگرانی است پیامبر(ص) می فرماید: انسان هر گاه نیازهای خود را تأمین کند آرام می‌گیرد. 

7-سلامت جسم

با کار، اعضای  انسان توان  خود را بروز  می‌دهد. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: من یعمل یزدد  قوه. هر کس کار کند بر توان  او افزوده می‌شود.

8 -رفع فقر و تأمین اجتماعی نیازمندان

 با کار و تلاش ‌فقر دفع می‌شود. کسب در آمد  باعث می‌شود فرد بتواند ‌به دیگران کمک کند. فرد باید در بعد اجتماعی  مفید  و مؤثر باشد. امام باقر(ع) می‌فرماید:‌ هر کس برای بی‌نیازی از مردم  و تلاش برای رفاه  خانواده  و مهربانی و خیرخواهی به همسایه در طلب مال و امکانات  زندگی بر آید روز قیامت در حالی که صورتش همچون بدر درخشان است خداوند را ملاقات می کند.

در بررسی  رابطه  مسائل  اخلاقی و اعتقادی با کار، دیدگاه کلی اسلام  درباره کار مشخص گردید و معلوم شد که امور اعتقادی  و اخلاقی اسلام مانعی در ایجاد جامعه توسعه یافته نیست.  کار اقتصادی  ذاتاً مطلوبیت دارد و مؤمن حتی اگر درآمد  کافی داشته باشد، نباید از کار دست بکشد.

مقام معظم رهبری در خصوص کار و کارگر  فرموده است:  من به کارگران سفارش می‌کنم در هر بخشی و در هر جایی که مشغول هستند کار را عبادت بدانند. این کاری  که شما برای توسعه و پیشرفت  کشور می‌کنید  یک عبادت قطعی است. به مسئولان  هم سفارش می‌کنم  که ارزش طبقات  کارگر و محروم و مستضعف  و این  مردم مؤمن را بدانند. کارگران قدر خود را بشناسند و بفهمند که وجود آنها  چقدر در سرنوشت  یک ملت مؤثر است.

منابع و مآخذ:

آناتومی  جامعه یا سنت‌الله: فرامرز  رفیع پور

جامعه‌شناسی‌: آنتونی گیدنز

برگزیده آثار روزا لوکزامبورک: مانتلی رویو

کار و دین: مجید رضایی

کلمات کلیدی :